Założycielem Zgromadzenia Pasjonistów jest Paweł Franciszek Danei, który po obłóczynachprzyjął imię Paweł od Krzyża. Urodził się 3 stycznia 1694 roku w Ovadzie, włoskim miasteczku niedaleko Aleksandrii (Piemont). Był najstarszym z sześciorga dzieci Łukasz i Anny Marii, którzy to dawali mu dobry przykład głębokiej wiary w Boga i szczerej pobożności.
Choć Paweł chciał się uczyć, jednak z powodów finansowych posłanie go do szkoły nie było możliwe. Uczył się sam i z pomocą miejscowych duchownych (karmelitów i kapucynów). Był obdarzony wyjątkową pamięcią, dzięki czemu mógł sobie przyswoić podstawy kultury ogólnej i teologicznej.
W wieku 18 lat (1713 r.) podczas słuchania kazania głoszonego przez swego proboszcza, Paweł zdał sobie sprawę z całej swojej niedoskonałości i małości wobec Boga, pojawił się u niego nawet strach wobec Boga i ciągły niepokój o zbawienie. Po odprawieniu spowiedzi generalnej podjął postanowienie: „oddać się świętemu i doskonalszemu życiu”.
W tym duchu dał posłuch wezwaniu skierowanemu przez papieża Klemensa XI w roku 1715, aby wierni zaangażowali się w krucjatę wspomagającą Wenecję broniącą chrześcijaństwa przed Turcją. Przybył więc do Cremony, aby zaciągnąć się do wojska. Jednak wyprawa nie wyglądała tak jak sobie to młody, przepełniony ideałami chłopak wyobrażał. Wojsko przez długie tygodnie nie wyruszało z miejsca, życie żołnierskie niosło ze sobą wiele przykrych incydentów. Mimo wszystko ten czas nie pozostanie dla zakonodawcy zmarnowany, później jako kaznodzieja wielokrotnie swoją opieką duszpasterską będzie obejmował właśnie żołnierzy.
Podczas kolejnego postoju wojska 20 lutego 1716 roku (był to dzień po Środzie Popielcowej) Paweł udał się do kościoła by nawiedzić Najświętszy Sakrament podczas nabożeństwa czterdziestogodzinnego. W czasie adoracji stało się dla niego jasne, że jego powołaniem nie jest obrona wiary orężem. Powraca wiec do swojego domu rodzinnego. W tym czasie jego życie duchowe rozwija się pod wpływem wewnętrznych natchnień. W wieku 23 lat, zapragnął prowadzić życie pokutne w ubóstwie. W tym samym roku na drodze wiodącej z Cremolino (tam czasem uczęszczał do kościoła) do ojcowskiego sklepu w Ovadzie przydarzyło się Pawłowi i jego młodszemu bratu coś niezwykłego. Obydwaj oni wpadli do wartko płynącej rzeki Olby. Nie było nikogo pobliżu, kto mógłby usłyszeć ich wołanie o pomoc, gdy nagle ukazała się Piękna Pani, która podawszy każdemu z nich rękę, pomogła wydostać się na brzeg. Był to dla Pawła pierwszy znak nad przyrodzonej opieki.
W roku 1718 pod natchnieniem Ducha Świętego zrozumiał, że wolą Bożą jest to „by zgromadzić towarzyszy i żyć z nimi, mając na celu ożywienie w duszach świętej bojaźni Bożej.”
Latem 1720, gdy po przyjęciu Komunii Świętej powracał z kościoła kapucynów do domu ujrzał siebie przybranego w czarną opończę z białym krzyżem na piersi; pod krzyżem zaś widniało wypisane białymi literami święte imię Jezus. Wtedy uświadomił sobie, ze ma nosić taki żałobny habit na pamiątkę Męki Pańskiej oraz ożywiać „wdzięczną pamięć o Niej w duszach wiernych”.
W późniejszym widzeniu ukazała mu się Matka Najświętsza przywdziana w tę samą szatę, jaką ujrzał poprzednio. Nosiła na piersi znak Męki Pańskiej: białe serce, nad nim krzyż na czarnym tle. W środku serca wypisane były białymi literami łacińskie słowa (zapisane częściowo łacińskim, częściowo greckim alfabetem) Jesu XPI Passio z trzema gwoździami. Najświętsza Panna wyjaśniła Pawłowi, że jest tak ubrana na znak żałoby po śmierci Syna i dodała: „Musisz założyć zgromadzenie, którego członkowie będą tak samo odziani i w którym będzie trwała nieustanna żałoba z powodu męki i śmierci mego umiłowanego Syna.”
Rozeznanie woli Bożej rozpoczął z pomocą swego kierownika duchowego. Potem przy swym biskupie Francesco Alborio di Gattinara, który po wysłuchaniu spowiedzi generalnej Pawła i obserwując jego duchowe przemiany w dłuższym już czasie, był ostateczne przekonany o wiarygodności tego, co Danei mu przedstawił. Przyzwolił na przyjęcie przez niego czarnego habitu pokutnego dnia 22 listopada 1720 roku (datę tę uznaje się za początek naszego zgromadzenia). Udzielił mu następnie wskazówki, by odbył czterdziestodniowe rekolekcje, notując dzień po dniu wszystko, co się wydarzy w jego duszy. W tym czasie miał też napisać regułę dla zgromadzenia. W roku 1721 stara się w Rzymie o zatwierdzenie napisanej w Castellazzo reguły, jednak nie otrzymuje audiencji u papieża. W maju 1725 roku papież Benedykt XIII słownie zachęcił Pawła do tworzenia grupy towarzyszy i wprowadzenie w życie natchnień zesłanych od Boga.
W 1927 roku Założyciel ze swoim rodzonym bratem udaje się do Rzymu gdzie próbuje uzyskać pisemne zatwierdzenie swoich reguł. Przyjmuje wtedy wraz z bratem pracę w szpitalu SanGallicano. W tym samym roku z rąk Benedykta XIII otrzymują święcenia kapłańskie.
W 1728 roku opuszcza Rzym i udaje się na Monte Argentario, do pustelni św. Antoniego którąobjął już w roku 1720 po przyjęciu habitu. Dnia 11 lipca 1728 r. Paweł i jego sześciu współbraci publicznie złożyli pierwszą profesję trzech ślubów zakonnych, dodając czwarty: szerzenia nabożeństwa i kultu Męki naszego Pana Jezusa Chrystusa. Pierwszym i dość długo jedynym naśladowcą św. Pawła był jego rodzony brat sługa Boży Jan Chrzciciel Danei.
Głównym polem działalności duszpasterskiej Pawła było głoszenie misji i rekolekcji ludowych, przeprowadził około 180 misji i 60 rekolekcji. Prowadził wielkie kampanie misyjne. Mówił zawsze o Męce Pańskiej jako o największym objawieniu miłości Boga. Dopełniał braków miłości poprzez surowe życie i liczne akty pokuty. Podczas rekolekcji z zamiłowaniem udzielał sakramentu pokuty, w konfesjonale potrafił spędzać nawet 12 godzin dziennie. Podejmował się również duchowego kierownictwa wielu osób. Nie bał się pracy w warunkach trudnych, na które jednak nigdy nie narzekał.
W duchowości chrześcijańskiej Paweł od Krzyża otrzymał miano „Księcia dusz opuszczonych”.
Mimo, iż Klemens XIII nie przyjął reguł (powodem była ich surowość), Paweł nie ulega zniechęceniu i po przejrzeniu ich przez życzliwego Pawłowi bp. Cavalieri dnia 15 maja 1741 r. papież Benedykt XIV reskryptem zatwierdza Zgromadzenie Ubogich Kleryków Bosych pod wezwaniem Najświętszego Krzyża i Męki Pańskiej i jego reguły na prawie diecezjalnym. W 1746 r. ten sam papież jeszcze raz potwierdza zgromadzenie jednak nadal o ślubach prostych.
W 1769 r. papież Klemens XIV bullą „Supremi Apostolatus„, po przejrzeniu i poprawieniu przez specjalną komisję reguł, zatwierdza zgromadzenie na prawach papieskich.
Ostateczne potwierdzenie zgromadzenie ma miejsce miesiąc przez śmiercią Pawła w roku 1775 uczynił to papież Pius VI bullą „Praeclara virtutum exempla„. Zgromadzenie ze ślubami prostymi zostało obdarzone przywilejami zakonów o ślubach uroczystych.
Na ziemiach polskich
Do Polski, przybyli Pasjoniści z Rzymu stosunkowo późno, bo dopiero w 1923 roku. Stało się to za sprawą papieża Piusa XI (wcześniej nuncjusza w Polsce), który rozmiłowany w naszej ojczyźnie nalegał na przełożonego generalnego, dopóki ten się nie zgodził. W 1922 r. na „zwiad” do Polski udają się o. Juliusz i br. Kazimierz.
Z pośród wielu propozycji, jakie o. Juliusz otrzymał, zdecydowano się na kompletnie zrujnowany klasztor po bernardyński w Przasnyszu. Bp. Płockiemu, Antoniemu Nowowiejskiemu zależało na dźwignięciu go z ruiny, więc nalegał na władze zakonne, aby to właśnie tu założono pierwszą placówkę. 17 czerwca 1923r. przedstawiciel generała, o. Tyburcjusz Mennica, Hiszpan, oraz o. Juliusz Dzidowski i br. Kazimierz Staszewski objęli uroczyście w posiadanie ruiny kościoła i klasztoru, przekazane na wieczyste posiadanie pasjonistów. Zadanie założenia pierwszej wspólnoty zakonnej powierzono Włochowi, o. Bartłomiejowi Rapetti, który do pomocy otrzymał swojego rodaka, o. Piusa Falo.
Pierwsza wspólnota pojęła prace związane z adaptacją budynków klasztornych, przystosowaniem surowych reguł do polskich warunków oraz zaprezentowaniem zgromadzenia Polakom.
Szybko jednak w okresie międzywojennym rosło Zgromadzenie i poszerzało pole swego działania. Wojna jednak zahamowała jego rozwój. W tym ciężkim czasie pasjoniści przeszli swoją własną drogę krzyżową: wypędzeni z klasztorów, rozbici, ścigani. Ośmiu zakonników zamordowano w obozach koncentracyjnych. Po wojnie polscy pasjoniści jednak szybko zmobilizowali się i rozpoczęli działalność. W 1958 roku, utworzono w Polsce samodzielną prowincję zgromadzenia pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Sadowie, drugi dom zakonny pasjonistów. Kościół i budynki klasztorne malowniczo położone wśród lasu, stanowią swoistego rodzaju samotnię,
wspaniale nadającą się do modlitwy i kontemplacji; w domu tym znajduje się również nowicjat.
Dalsze domy to:
Rawa Mazowiecka, klasztor, kościół i parafia, gdzie czczona jest Matka Boska Pocieszenia;
Łódź – klasztor, kościół i parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej;
Warszawa – Grochów, klasztor i kaplica św. Gabriela od Matki Boskiej Bolesnej. Tutaj mieści się dom studiów oraz siedziba Przełożonego Prowincjalnego.
Wisła, klasztor, kościół i parafia św. Pawła od Krzyża; tutaj prowadzi się także duszpasterstwo wśród turystów i wczasowiczów.
Kieźliny – dom zakonny i parafia św. Rozalii na przedmieściach Olsztyna należą do Pasjonistów od roku 2001.
Drugi dom zakonny w Warszawie w dzielnicy Białołęka został otwarty w roku 2009. Jest tu też parafia pw. Św. Mateusza. W przyszłości ma tutaj być SANKTUARIUM MŁODYCH ŚWIĘTYCH.
Domy poza granicami Polski, należące do Polskiej Prowincji Smotrycz na Podolu (Ukraina); założenie klasztoru w Smotryczu jest spełnieniem życzenia papieża Piusa XI, który wysyłając Pasjonistów do Polski, prosił ich, aby nie poprzestawali tylko na Polsce, aby udali się dalej na Wschód. Klasztor w Smotryczu posiada ok. 60 miejsc noclegowych na cele rekolekcyjne. Zakonnicy tego klasztoru duszpasterską pieczę sprawują nie tylko w miejscowej parafii św. Mikołaja, ale także w 5 innych parafiach: Czercze, Sachkamień, Stara Huta, Rudka i Tynna.
Jaromierzyce, na Morawach w Republice Czeskiej. Dom zakonny w Jaromierzycach obsługuje duszpastersko także sąsiednie parafie: Biskupice i Opatowice.